Γράφει ο Δημήτρης Στρατής του ομίλου Διάλογος

Τι αμαρτίες μπορεί να κουβαλά ένα εξάχρονο παιδί της πρώτης του δημοτικού; Σύμφωνα με πληροφορία-καταγγελία, συγκεκριμένο δημοτικό σχολείο της Λευκωσίας στέλνει επιστολές στους γονείς των μαθητών για να εγκρίνουν ή όχι την εξομολόγηση των παιδιών τους από ιερωμένο που θα επισκεφθεί το σχολείο. Η συγκεκριμένη επιστολή, την οποία δημοσιεύουμε σήμερα, αναφέρει πως «τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να ακούσουν τις συμβουλές του ιερέα και να πάρουν την ευχή του». Προστίθεται, πως «είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για τα παιδιά». Αναζητήσαμε απαντήσεις για το συγκεκριμένο ζήτημα, συνομιλώντας με τις αρμόδιες αρχές του υπουργείου παιδείας, εκπαιδευτικούς και γονείς. 

Επίσης παραθέτουμε, τη θέση της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του παιδιού για το θέμα. Όπως φαίνεται, το κυπριακό δημόσιο σχολείο έρχεται σε σύγκρουση με θεμελιώδη δικαιώματα του παιδιού στο κομμάτι των θρησκευτικών, ενώ και τ' αναλυτικά προγράμματα της θρησκευτικής αγωγής έρχονται σε σύγκρουση με τις διακηρύξεις του υπουργείου παιδείας για ένα πολυπολιτισμικό σχολείο.

«Στα πλαίσια της θρησκευτικής αγωγής», μια «καλή ευκαιρία»
Στην εν λόγω επιστολή αναφέρεται πως η εξομολόγηση των παιδιών γίνεται στα «πλαίσια της θρησκευτικής αγωγής», δηλαδή του μαθήματος των θρησκευτικών. Ωστόσο, στις «Γενικές Οδηγίες για τη Διδασκαλία: γνωστικών αντικειμένων του αναλυτικού προγράμματος δημοτικής εκπαίδευσης» δεν αναφέρεται πουθενά το ζήτημα της εξομολόγησης στα σχολεία. Το υπουργείο παιδείας αναφέρει πως πρώτιστος στόχος του μαθήματος των θρησκευτικών είναι η στήριξη των παιδιών «γύρω από την ορθόδοξη χριστιανική πίστη, μέσα από τη γνωριμία τους με την αντίληψη της ορθόδοξης εκκλησίας για τη σχέση του ανθρώπου με τον θεό…». 

Στις κατευθύνσεις που δίνει το υπουργείο, σε σχέση με τα θρησκευτικά, αναφέρεται πως «μέσω του μαθήματος προάγονται ως βασικές αρχές ο σεβασμός προς τη διαφορετικότητα, η οικουμενικότητα της ορθόδοξης εκκλησίας και η προσφορά της στη δημιουργία ενός αξιοζήλευτου πολιτισμού». Είναι άξιον απορίας πώς συνδέεται ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, με τον διαχωρισμό των παιδιών, σε αυτά που εξομολογούνται και αυτά που δεν το πράττουν.

Δεν διδάσκονται θρησκευτικά, αλλά την ορθόδοξη κουλτούρα
Δυστυχώς, όπως φαίνεται μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα για το μάθημα των θρησκευτικών της α' τάξης του δημοτικού, η προσπάθεια που υπάρχει δεν είναι η καλλιέργεια της διαφορετικότητας, αλλά η καλλιέργεια μόνο της ορθόδοξης χριστιανικής κουλτούρας. Οι πρώτες διδακτικές ενότητες στην α' δημοτικού είναι οι ακόλουθες:
- Αγιασμός
- Η γιορτή του Σταυρού
- Η προσευχή
- Η παναγία. 

Αξίζει να σημειώσουμε πως με βάση τους «δείκτες επιτυχίας», ένα παιδί θεωρείται επιτυχημένο αν διακρίνουν τα βασικά σημεία της ακολουθίας του Αγιασμού, να αφηγούνται με χρονολογική σειρά την ιστορία της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού, να συνδέουν και τη συμμετοχή του σώματος με την πίστη στον θεό, να τεκμηριώνουν την αξία του σταυρού με βάση το πού χρησιμοποιείται το σύμβολό του και πότε κάνουν οι χριστιανοί το σταυρό τους. Γενικότερα και οι έξι θεματικές ενότητες για τη σχολική χρονιά δεν διδάσκουν τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, αντίθετα περιστρέφονται γύρω από τις διδαχές της ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας, χωρίς να γίνεται σχεδόν καμία αναφορά, σε άλλες θρησκείες ή έστω στην αποδοχή της διαφορετικότητας από τα παιδιά.

Το υπουργείο παιδείας δεν απαγορεύει ούτε ενθαρρύνει
Ο Διευθυντής Δημοτικής Εκπαίδευσης Ελπιδοφόρος Νεοκλέους ανέφερε πως η εξομολόγηση στα σχολεία δεν απαγορεύεται, αλλά ούτε και ενθαρρύνεται. Οπότε το θέμα παραμένει στη δικαιοδοσία του κάθε σχολείου για το τι θα πράξει. Οι οδηγίες που δίνει το υπουργείο παιδείας, ανέφερε, είναι να σέβονται το θρήσκευμα του κάθε μαθητή. Σε ό,τι αφορά το θέμα της θρησκευτικής αγωγής, το υπουργείο παιδείας, δίδει το δικαίωμα σε μαθητές που δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι να αιτούνται απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών και οποιαδήποτε θρησκευτική εκπαίδευση. Για το περιστατικό, ο Διευθυντής Δημοτικής Εκπαίδευσης ανέφερε πως είναι καθαρά πρωτοβουλία των σχολείων στα πλαίσια των αποκεντρωμένων δράσεων. 

Σε ερώτηση κατά πόσον αποτελεί διάκριση ο διαχωρισμός των παιδιών που εξομολογούνται και αυτά που δεν το πράττουν, η απάντηση ήταν πως το θέμα θα εξεταστεί. Επίσης, σε ερώτηση κατά πόσον ενδείκνυται η επίσκεψη ιερέα στα σχολεία για εξομολόγηση, ο κ. Νεοκλέους ανέφερε πως είναι μια ευκαιρία τα παιδιά να ακούσουν κάποιες συμβουλές και πως αυτό γίνεται με διαφόρους παράγοντες και φορείς για να έχουν τα παιδιά επαφή με το κοινωνικό περιβάλλον.

Και σε άλλα σχολεία το φαινόμενο, σε σύγκρουση με την άποψη των ειδικών
Σύμφωνα με πληροφορίες μας το φαινόμενο αυτό δεν συμβαίνει μόνο σε ένα σχολείο, αλλά σε αρκετά άλλα σχολεία. Οι αρχές των σχολείων, ως επί το πλείστον, δεν θεωρούν πως τα παιδιά λαμβάνουν απλά κάποιες συμβουλές από τους κληρικούς, «ούτως ώστε να προετοιμαστούν, όταν μεγαλώσουν» για να δεχθούν την εξομολόγηση. Φαίνεται όμως, πως η εξομολόγηση στα σχολεία, με την πρόφαση της άδειας από τους γονείς έρχεται σε σύγκρουση με την άποψη των ειδικών για τα δικαιώματα του παιδιού, καθώς και με το Συμβούλιο της Ευρώπης. 

Σύμφωνα με την έκθεση του γραφείου της Επίτροπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού Λήδας Κουρσουμπά, η θρησκευτική διαπαιδαγώγηση διασυνδέεται άμεσα με το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στην ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας, το οποίο περιλαμβάνεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και κατοχυρώνεται στο Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, αλλά και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Με βάση τις διεθνείς συμβάσεις, το δικαίωμα των γονιών να καθοδηγούν τα παιδιά τους στην ενάσκηση των δικαιωμάτων τους ευρύτερα και του δικαιώματός τους στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας θα πρέπει να είναι σε πλήρη συμμόρφωση με το δικαίωμα του παιδιού να έχει τις ευκαιρίες που θα του επιτρέπουν να αναπτύσσει τις δεξιότητες να αποκτά την απαιτούμενη γνώση και πληροφορίες, και, καθώς προχωρά ηλικιακά και ωριμάζει νοητικά, να διαμορφώνει κριτικά και να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του, σε κάθε θέμα που το αφορά. Η σύμβαση την ίδια στιγμή θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο το μάθημα των θρησκευτικών θα πρέπει να διεξάγεται, προσδιορίζοντας τους ευρύτερους στόχους της εκπαίδευσης. Κάθε σχολείο που λειτουργεί με σεβασμό στα δικαιώματα των παιδιών και προωθεί τις αρχές και τις αξίες πάνω στις οποίες αυτά βασίζονται, δεν μπορεί παρά να είναι ένα σχολείο ανοιχτό στη διαφορετικότητα. Ένα σχολείο όπου η ετερότητα γίνεται αντιληπτή ως πηγή πλούτου κι όχι ως έλλειμμα και μειονεξία.

Ιερωμένοι στο σχολείο για εξομολόγηση = θρησκευτικός προσηλυτισμός
Σε σχέση με την πρόσκληση ιερωμένων στο χώρο του σχολείου, η επίτροπος θεωρεί πως ο προαιρετικός εκκλησιασμός των παιδιών, ενόψει μεγάλων εορτών και η προαιρετική πρωινή προσευχή δεν παραβιάζουν κατ’ ανάγκη την ουδετερότητα του σχολείου, νοουμένου ότι δίνεται η δυνατότητα στους γονείς ή τα ίδια τα παιδιά να επιλέγουν ή όχι τη συμμετοχή τους. Σε ό,τι αφορά ωστόσο το ζήτημα της εξομολόγησης στο χώρο του σχολείου, η επίτροπος έχει αντίθετη άποψη. Θεωρεί πως η εξομολόγηση αποτελεί ένα ατομικό θρησκευτικό μυστήριο, σύμφωνα και με το χριστιανικό δόγμα και λαμβάνει χώρο σε εκκλησιαστικούς χώρους.

Η επίσκεψη ιερωμένου στα σχολεία δεν συνάδει με οποιαδήποτε προηγούμενη ιστορική παράδοση και εννοείται ως επιλογή με σαφή θρησκευτικό χαρακτήρα ενώ μπορεί να εκληφθεί και ως προσπάθεια θρησκευτικού προσηλυτισμού, «παραβιάζουσα την αρχή της θρησκευτικής ουδετερότητας και αμεροληψίας στο σχολικό περιβάλλον». 

Στην περίπτωση του κυπριακού δημοσίου σχολείου και ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα σχολεία τα οποία λειτουργούν εντός του πλαισίου της ελληνοκυπριακής κοινότητας, η επίτροπος έχει την άποψη ότι η εφαρμογή της αρχής της ισότιμης αντιμετώπισης όλων των θρησκειών επιβάλλει την αντικειμενική και αξιολογικά ουδέτερη αντιμετώπιση όλων των θρησκευτικών -θεϊστικών και αθεϊστικών- προσεγγίσεων, χωρίς να αποκλείει την απόδοση μεγαλύτερης έμφασης στο ελληνορθόδοξο χριστιανικό δόγμα.

Η άποψη του Συμβουλίου της Ευρώπης
Αρκετοί υποστηρίζουν πως η Κύπρος είναι ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Ακόμα και το Συμβούλιο της Ευρώπης όμως, σε σχέση με τη θρησκευτική εκπαίδευση, η οποία παρέχεται στο χώρο του δημοσίου σχολείου επισημαίνει τα ακόλουθα: «Η εκπαίδευση είναι ουσιαστική για την καταπολέμηση της άγνοιας, των στερεοτύπων και των λαθεμένων αντιλήψεων για τις θρησκείες. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να κάνουν περισσότερα προκειμένου να διασφαλίσουν την ελευθερία της συνείδησης και της έκφρασης των θρησκευτικών πεποιθήσεων, να ενισχύσουν την εκπαίδευση στις θρησκείες, να ενθαρρύνουν τον διάλογο και μεταξύ των θρησκειών και να προωθήσουν την κουλτούρα και την κοινωνική έκφραση των θρησκειών». Στην Κύπρο πράττουμε ακριβώς το αντίθετο.